خلاصه کتاب معراج السعاده؛ قسمت دوم

برش نهم:

#عقل وزیر بدن است و از بدی ها نهی کرده و به خوبی ها امر می کند.

“#شهوت ” نیازهای بدن را برای بقا تأمین می کند؛ اما از طرف دیگر کارگزاری طمع کار و دروغگوست و همیشه با عقل سر جنگ دارد و دوست دارد روح را به ورطه لذات و شهوات بکشاند.
“#غضب ” داروغه شهر است که با عوامل تهدید کننده امنیت بدن مبارزه می کند؛ اما از طرف دیگر همیشه می خواهد از اطاعت “عقل” خارج شده، مانند درندگان بزند و بکوبد و نابود کند.

“#وهم ” مأمور فهمیدن امور جزئیه است و در کشف راهکارهای رسیدن به مقصود یاری گر انسان است. البته در مکر و حیله و خیانت و فتنه جویی ید طولایی دارد.

این تنها انسان است که وسعت میدان دارد؛ از #حیوانیت تا #فرشته_گونه بودن. عظمت انسان به غلبه دادن عقل به سایر نیروهای حیوانی انسان است.
گزیده معراج السعاده صفحه ۲۳-۲۵٫

برش دهم:

آدمی #چهار_قوه دارد که برای هر یک لذت و رنجی قرار داده شده است که اگر در جهت #طبیعت آن قوه عمل شود لذت می برد و عمل بر خلاف طبیعتش موجب رنج آن قوه خواهد بود.

#لذت_عقل در ادراک و علم و معرفت و رنجش در جهالت و نادانی است. #لذت_غضب در غلبه و قهر و انتقام و رنجش در شکست می باشد.

#لذت_شهوت در دسترسی به انواع خوراکی و نوشیدنی و پوسیدنی و برآورده شدن خواهش های نفسانی است.

#قوه_وهم از رسیدن به جزئیات امور لذت می برد و از ناکامی به رنج می افتد.

لذات وهم و غضب و شهوت، #لذات_جسمی اند و در مقام ارزش با #لذات_عقلی قابل مقایسه نیستند.
گزیده معراج السعاده صفحه ۲۵-۲۷٫

برش یازدهم:

انسان در سال های اولیه تولد، از قوای شهوت و و هم و غضب برخوردار است؛ اما به مرور بر اثر کسب علم و تجربه و کمالات به #قوه_عقل دست پیدا می کند.

انسان در #لذت_های_جسمی با حیوانات اشتراک پیدا کرده و با #لذت_های_عقلی با فرشته ها هم آوایی می کند. برخی انسان ها خود را در لذت های جسمی محصور می کنند و حتی عبادات و اطاعات را برای رسیدن به #لذت_های_جسمی_بهشت انجام می دهند.

انسان عاقل باید پیش از آنکه قوا و لذت های جسمی بر او مسلط شوند و او را به جلوه های غضب و وهم و شهوت مبتلا سازد، بیدار شود و با مجاهده و #ریاضت ها عقل را به مملکت وجودش حاکم گرداند و #آثارمعصیت را از صحنه وجودش محو گرداند.

گزیده معراج السعاده صفحه ۲۵-۲۷٫
#کتاب_معراج_السعاده

برش دوازدهم:

آدمی دارای #چهار_قوه است که از هریک از آنها صفتی پدید می آید.

#قوه_عاقله که کارش ادارک کلیات و امور غیر ارادی است، اگر بر سایر قوا غلبه پیدا کند، صفت #حکمت_نظری برای انسان ایجاد می گردد.

#قوه_وهیمه که کارش ادراک جزئیات است و مبدأ صدور افعال بدنی و اختیاری انسان است، اگر تحت فرمان عقل درآید و قوه عضب و شهوت را تحت اقتدار عقل نگه دارد، از آن #صفت_عدالت ایجاد می شود.

#قوه_غصب انسان را به طرف امور ناسازگار با طبع انسان و #قوه_شهوانیه انسان را به سمت امور ملایم با نفس سوق می دهد. این دو اگر تحت فرمان عقل درآیند از اولی #صفت_شجاعت (پرهیز از امور هلاکت بار و نترسیدن از امور سزاوار؛ تحت فرمان عقل) و از دومی #صفت_عفت (اطاعت قوه شهوت از عقل تا رهایی انسان از هوا و هوس) پدیدار می گردد.

گزیده معراج السعاده صفحه ۲۷-۲۸٫

برش سیزدهم:

در مقابل هر صفت #خوبی، صفت #بدی وجود دارد. نقطه مقابل حکمت ، #جهل است و ضد شجاعت ، #ترس ، ضد عفت، #طمع و آزمندی است و مقابل عدالت ، #ستم می باشد.

هر فضیلتی ، حد وسطی فرض می شود که در طرف #افراط و #تفریط آن رذیله ای یافت خواهد شد.

انواع #حد_وسط:
یک: گاهی #حقیقی است که دستیابی به آن آسان نیست. اگر دایره ای فرض شود که مرکز آن با نقطه ای مشخص شود و در سایر محیط آن، نقاط ریزی تصور شود. نقطه مرکز که یکی است ، حد وسط (فضیلت) و نقاط ریز بی نهایت رذائل هستند. در این صورت نرسیدن به حد وسط به معنی حضور در نقاط رذائل می باشد. برای یافتن و حفظ راه مستقیم در میان راه های متعدد انحراف ، نیازمند #استقامت_مستمر و طاقت فرسا هستیم.

دو: #اضافی و نسبی. مانند عدد چهار که نسبت به دو و شش حد وسط است. اما نسبت به شش و هشت تفریط خواهد بود. حد وسط نسبی نسبت به افراد و حالات متفاوت است. مرتبه ای از اوصاف برای یکی فضیلت ولی برای دیگری رذیله محسوب می شود.

گزیده معراج السعاده صفحه ۲۸-۲۹٫

برش چهاردهم:

هر صفت حمیده، #نقطه_وسط است و جانب #افراط و #تفریط آن جزو رذائل می باشد. پس رئوس فضائل چهار تاست و رئوس رذائل هشت تا.

#صفت_حکمت، جانب افراطش جریزه (تفکر در امور غیر لازم) و جانب تفریطش جهل ( عدم استفاده از قدرت فکر در امور لازم) می باشد.

#صفت_شجاعت، افراطش تهور (روی آوردن به امور غیر عاقلانه) و تفریطش ترس (روی آوردن به امور مورد توصیه عقل) است.

#صفت_عفت، جانب افراطش شره (غرق شدن در لذت های جسمی و شهوی) و جانب تفریطش خمودگی (میراندن شهوت) می باشد.

#صفت_عدالت، جانب افراطش ظلم کردن بدون هیچ محذوری و جانب تفریطش ظلم پذیری است در عین توان دفع آن.

این صفت های ۱۲ گانه برای خود زیر مجموعه های متعددی هم دارند. چنانکه از رذیله #جریزه، مکرو حیله و از #بلاهت، حمق و جهل مرکب، از صفت #تهور، تکبر و گردن کشی و لاف زدن و از #ترس، سوء ظن و بدگمانی و از #شره، حرص و بی شرمی و بخل و اسراف و از #خمود، قطع نسل ناشی می شود.

گزیده معراج السعاده صفحه ۲۹-۳۰٫

برش پانزدهم:

باید در شناخت #فضائل و #رذائل خیلی دقت کرد تا در برخورد با رذائلی که در نگاه اولیه فضیلت می نمایند به #اشتباه نیفتیم. معیار اصلی برای تشخیص صفات و افعال نیک از بد، #عقل_و_شرع می باشد. یعنی افعال باید طبق تأیید عقل و در جهت #نزدیکی_به_خدا انجام شود. انجام یا ترک اعمال از روی عادت، ترس؛ یا برای رسیدن به دنیا (نان، نام؛ مقام، شهوت)، لذت بالاتر، حفظ آبرو و یا ترس از سلطان فضیلت محسوب نمی شود.

#حکیم کسی است که با اطمینان نفس و علم الیقین به حقایق موجوات علم دارد نه از روی تقلید . همچنان که #عفیف کسی است که برای رسیدن به کمال واقعی قوه شهوت را تحت فرمان عقل در می آورد؛ نه کسی که به خاطر حفظ آبرو یا جانش از شهوتی صرف نظر می کند.

#شجاع کسی است که قوه غضب را در جهت رسیدن به قرب الهی تحت فرمان مطلق عقل قرار می دهد؛ نه آنکه به جهت عادت و طبیعت از صحنه های خطر نترسد و یا برای کسب مطامع دنیوی به استقبال خطرات رود.
#سخاوت نیز بخش به مستحق بدون قصد و غرض دنیوی است؛ اما بخشش مال به #غیر_مستحق اسراف است و به مستحق برای کسب نام و نان بیشتر #لذت_جویی است.
گزیده معراج السعاده صفحه ۳۱-۳۰٫

برش شانزهم:

بهترین راه #تهذیب_نفس این است که طبق #نقشه_جامع خداوندی در آفرینش انسان عمل شود.

در آفرینش و رشد و نمو انسان دو حرکت وجود دارد یکی #حرکت_طبیعی (قوه شهوت و غضب) و دیگری #حرکت_صناعی (قوه ادراک).

اولین قوه ای که ادامه زندگی را در بدو ولادت برای انسان مقدور می سازد #قوه_شهوت است که بر اساس آن طفل از مادر غذا طلب می کند و بعد از مدتی با #قوه_غضب سعی در بر طرف کردن خطرات از خودش دارد. بعد از طی چند سال آمادگی آموزش پیدا می کند و #قوه_ادراک ش فعال می شود.

در تهذیب نفس هم باید طبق این نقشه حرکت کرد. ابتدا باید با کنترل کردن قوه شهوت تحت تعالیم عقل، #صفت_عفت در انسان ایجاد شود. سپس قوه غضب تعلیم حکومت عقل درآید تا #صفت_شجاعت ایجاد شود

و در نهایت با ایجاد صفت عفت و شجاعت، به راحتی می توان قوه فکر و خیال را تحت تعلیم عقل قرار داد و #قوه_حکمت را ایجاد کرد.
گزیده معراج السعاده صفحه ۳۲-۳۳٫

برش هفدهم:

مقدمه اول #تزکیه_نفس: مراقبت بر مصاحبت ها

از آنجایی که انسان دارای قوای مختلفی است و اکثریت با قوای مخالف عقل است و هر کدام غالب شوند، نفس را به سمت خود می کشند. به همین خاطر زمینه انحراف به سمت صفات رذیله در انسان بیشتر است.

حرکت به سمت #صفات_خوب مانند رفتن در سربالایی و حرکت به سمت بدی ها، قرار گرفتن در سرآشیبی است.

پس بر #انسان_سالک لازم است که از مصاحبت اشرار و شنیدن #داستان های آنان پرهیز کند و پیوسته خود را با صالحان و شنیدن حکایات آنها ملتزم کند.

چرا که همنشینی با هر صاحب هر صفتی و شنیدن حکایات آنها، زمینه برای #حرکت_نفس به سمت آن صفت را فراهم می سازد.

مقدمه دوم: مراقبت در تحصیل صفات نیک

همیشه باید از انسان افعال نیکو و آثار آن صادر گردد و اگر در موردی #صفات_ناپسند را در خود دید، باید نفس خود را #ملامت کند و سپس خود را با تحمل امور ناخوشایند در محدوده عقل و شرع #جریمه کند و هر روز باید در #رشد_معنوی خود تمرکز کند تا اینکه به مقام قرب برسد.

گزیده معراج السعاده صفحه ۳۳-۳۴٫

برش هجدهم:

مقدمه سوم #تزکیه_نفس: مراقبت بر قوه شهوت و غضب:

انسان #سالک باید از تحریک قوه غضب و شهوت به شدت اجتناب کند و مبادا #قوه_خیال را در اختیار این دو قوه قرار دهد.

چرا که دیدن مناظر بدون تصور در و تخیل در ذهن چندان تحریک نفس مؤثر نیست اما همکاری قوه خیال آتش آن دو را شعله ور می سازد.

مقدمه چهارم: مراقبت از #خودفریفتگی:

هر نفسی عاشق صفات و احوال خود است. پس باید مراقب بود در شناسایی عیوب فریب نخوریم. برای این منظور از #دوستان_مورد_اعتماد می توان کمک گرفت و با آن ها معاهده کرد که در کشف عیوب سالک را یاری رسانند.

راه دیگر این است که دشمنان را #آیینه_عیوب خود بداند. هر آنچه از دشمنش سرزند، مراقبت کند که در خودش نباشد.

سالک در آخر هر شبانه روز از خودش حساب بکشد و اگر خطایی از او سرزده، نفس را عتاب و #ملامت کرده و توبه نماید.

گزیده معراج السعاده صفحه ۳۴-۳۵٫

برش نوزدهم:

صورت کلی بروز صفات ناپسند

اگر کسی از حد #اعتدال صفات، تجاوز کند، به بیماری های نفسانی دچار می شود. این بیماری در سه قوه #شهوت و #غضب و #ادراک به وجود می آید. در هر یک از قوای مذکور، از سه جهت بیماری می تواند رخ دهد.
۱️⃣یک: زیاده روی در صفت،
۲️⃣دو: کوتاهی در صفت
۳️⃣و سوم انحراف از جهت کیفیت.

#قوه_اداراک: زیاده روی در استفاده از آن؛ #جریزه، کم کاری آن #بلاهت و انحراف کیفی آن، میل به آموختن علوم بی فایده مثل شعبده و سحر و جادو.

#قوه_غضب: زیاده روی آن درنده خویی و #انتقام خارج از حد، کوتاهی آن #بی_غیرتی و تحمل هر نوع اهانت و تحقیر و انحراف کیفی آن، خالی کردن خشم خود بر جمادات مثل شکستن ظرف و ظروف است.

#قوه_شهوت: زیاده روی آن ارتباط تناسلی بی حد و حصر و بدون مراعات سلامتی، کوتاهی آن ترک ازدواج یا ترک مقاربت و انحراف کیفی آن، میل به هم #جنس_بازی است.
گزیده معراج السعاده صفحه ۳۶-۳۵٫

برش بیستم:

راه معالجه امراض نفسانی:
بیماری را به دو روش #عمومی و #تخصصی درمان می کنند.

مداوای #بیماری_های_جسمی، از راه عمومی درمان، بعد از #شناخت_بیماری، در چند مرحله انجام می شود:
🔺یک: دادن غذاهای مخالف طبع بیماری مثل معالجه سردی با گرمی و بالعکس.
🔺دو: دادن داروی های تلخ و ناخوشایند.
🔺سه: دادن زهر و سمومات.
🔺چهار : داغ کردن و سوزاندن اعضا حتی قطع عضو.

در درمان #بیماری_های_روحی نیز طبق همین مراحل عمل می شود:
🔻یک: انجام معتدلانه افعال ضد صفت مذموم: مانند بخشیدن اموال برای مداوای بخل.
🔻دو: ملامت نفس و متذکر شدن عاقبت جهنم و غذاب های آن برای نفس خود.
🔻سه : انجام افراطی کارهای ضد صفت مذموم. مثل اینکه برای مبارزه با #بخل اموالش را مسرفانه خرج کند و یا برای مداوای ترس، خود را به صحنه های ترسناک وارد کند.
🔻چهار : ترک آب و غذا و خواب مگر در حد ضرورت و در این راه از ملامت ملامت کنندگان نهراسد و البته باید مواظب باشد پا را از دایره شرع بیرون نگذارد و در یافتن #استاد_راه_بلدی که راه درمان هر بیماری را به خوبی می شناسد، کوتاهی نکند.

گزیده معراج السعاده صفحه ۳۸-۳۶٫

خلاصه کتاب معراج السعاده؛ قسمت اول